Tien kinderlijk eenvoudige lessen voor een leerklimaat waarin mensen floreren.

► Een goed leerklimaat is de basis voor een florerende, innovatieve organisatie;
► Tien lessen die je hierover van een kleuterschool kan leren.

Twee kleuters zijn geconcentreerd bezig. De één leert de ander veters strikken. Samen laten ze even later vol trots de juf het resultaat zien. De één kan nu veters strikken. De ander is er in geslaagd om uit te leggen hoe je dit doet. Beiden worden voor het resultaat beloond. De beloning voor het meisje dat nu kan strikken is dat ze op een grote bloem met lege blaadjes en haar foto in het midden een plaatje van een veter plakt. Het andere meisje heeft ook zo’n bloem, maar al helemaal gevuld met plaatjes. Zij mag de ‘veter’ juist weghalen, omdat zij heeft aangetoond dat zij veterstrikken kan uitleggen. Zo verwerft zij een open plek voor een vaardigheid voor de ‘grote kleuters’, waar zij inmiddels echt naar uitkijkt.

De kinderen regelen onderling wat ze van en aan wie willen leren. Deze vrijheid geeft kinderen een enorm gevoel van autonomie en trots als het gelukt is. Ze kunnen intrinsieke motivatie om te leren en te presteren helemaal volgen. De juf heeft alleen het systeem uitgelegd en komt vervolgens alleen in actie als zij om hulp gevraagd wordt. Maar grijpt ook in als zij merkt dat het leren stagneert. Door de bloemmethode ziet zij in één oogopslag hoe ver iedereen is. Hierdoor kan ze heel gedoseerd ingrijpen. Een klein zetje geven, als dat genoeg is. Maar ook grondig kijken waarom het een kind niet lukt om tot leren te komen, als dat aan de orde is.

Deze kleuters krijgen les in een zeer uitgekiend systeem, dat er helemaal op gericht de kinderen optimaal te ontwikkelen. Bovenstaand voorbeeld is maar één van de vele methoden die in de school worden gehanteerd.

‘Leren is leuker, efficiënter en effectiever als de kinderen niet alleen van de juf, maar vooral ook van en aan elkaar leren’, dat is één van de uitgangspunten. Het onderwijssysteem is verder gebaseerd op het in banen leiden van de intrinsieke behoefte van kinderen om te leren en zich te ontwikkelen, en het plezier dat ze daaraan beleven als dat er gewoon helemaal mag zijn. De gehanteerde methodes leken ook allemaal meerdere ‘lagen’ te hebben. Er is een primair doel; bijvoorbeeld vaardigheden aanleren. Maar ook secondaire doelen; hulp kunnen vragen, uitleggen, iets doen voor een ander. En nog een derde: de vaardigheden die gekozen zijn om aan te leren zijn niet alleen leuk en handig voor de kinderen. Ook de juf heeft hier veel profijt van. Als iedereen de 8 basisvaardigheden aanleert scheelt haar dat veel tijd, die zij dus overhoudt om aan belangrijke zaken te wijden. Zoals het kind bij wie het leren niet goed op gang komt verder helpen.

Dit schoolbezoek was onderdeel van een congres over groei en ontwikkeling van organisaties. Welke lessen kunnen organisaties leren van deze kleuterschool? Wij kwamen met elkaar tot de volgende tien inzichten:

1. Stimuleer het leren van elkaar. Van elkaar leer je sneller en meer. Peers spreken elkaars taal en begrijpen beter waar de ander vastloopt en hoe je dit kan doorbreken.
2. Denk na over structuren die het gewenste gedrag stimuleren. Systemen en structuren leiden gedrag in een bepaalde richting. In scholen, maar ook in organisaties zie je vaak dat de structuur ongewenste effecten genereert. Zo verliezen in veel scholen kinderen hun plezier in leren, als gevolg van het systeem. En zie je in organisaties dat er als gevolg van de systemen veel energie gaat zitten in het verbergen van fouten, te veel risicomijding of haantjesgedrag. In de school was het aantrekkelijk en vanzelfsprekend voor de kinderen om ‘het goede’ te doen. En dat scheelt dan weer een hoop tijd en energie om toezicht te houden, te corrigeren of te motiveren.
3. Maak je eigen definitie van succes. Deze school definieert succes breder dan een hoge cito-score en ‘geen gedoe in de in klas’, zoals veel traditionele scholen zullen doen. Ze willen hun leerlingen optimaal voorbereiden op hun leven als lerende wezens, die in staat zijn om hun bijdrage te leveren met hun talent. De cito-score is daar dan een afgeleide van. Ze hebben een duidelijke visie waar ze voor staan, en dat maakt hen ook creatief om continue te verbeteren en te vernieuwen in de richting van hun doel.
4. Vrijwilligheid, maar geen vrijblijvendheid. Een radijsje gaat niet harder groeien als je er aan trekt. Leren gaat het snelst en effectiefst als je er gemotiveerd voor bent. De kinderen hebben de vrijheid om binnen de structuur zelf hun tempo te kiezen en te regelen wat ze van en aan wie willen leren. Maar de juf grijpt wel in als het leren stagneert. Ze zoekt uit waarom het kind bepaalde leerervaringen vermijdt of er niet verder mee komt, en ze kijkt wat ze kan doen om dit te doorbreken.
5. Maak prestaties zichtbaar. De kinderen worden enorm gestimuleerd doordat hun leerresultaat ook letterlijk zichtbaar is. In het bovenstaande voorbeeld waren ze er trots op hun bloem steeds verder te laten groeien met nieuwe plaatjes. Een belangrijk voordeel voor de juf is dat ze ook heel precies van ieder kind weet wat het nu kan, en hoe het kind leert.
6. Aandacht voor emoties. Angst, woede of verdriet blokkeren het leren. De school leert kinderen vreedzame oplossingen te vinden voor hun onderlinge conflicten. In de kringgesprekken wordt de kinderen geleerd over hun gevoelens te spreken. En door de zelforganiserende structuren hebben de leerkrachten tijd om individuele aandacht te schenken aan kinderen die dat nodig hebben.
7. Gerichte en gedoseerde aandacht van de leiding. De leerkrachten doen niet te veel en niet te weinig. Door de structuren hoeven ze vaak pas in actie te komen als de kinderen er zelf om vragen. De leerkracht kan heel precies inschatten of er toch extra actie nodig is omdat de leerresultaten van alle kinderen op velerlei ingenieuze wijzen inzichtelijk zijn gemaakt. De energie van de leerkracht wordt zo optimaal benut. Het geeft de kinderen bovendien ook meer zelfvertrouwen. Ze worden niet overstelpt met ongevraagde adviezen, en krijgen de kans om zelf hun stijl van leren te leren kennen.
8. Werk alleen met de beste mensen. De directrice van de school was er heel duidelijk in, hoe belangrijk het voor de school was dat de leerkrachten de visie van de school dragen, en hier ook aan bij willen dragen. Een belangrijke kwaliteit van deze leerkrachten moet zijn dat ze zelf ook bereid zijn continue te leren. Ze moeten in staat zijn het leerproces te bewaken door de structuren te hanteren en hier ook weer soepel mee om te gaan. Ze moeten kunnen denken in mogelijkheden en zowel op groepsniveau als op individueel niveau zien wat er nodig is.
9. Benadruk het positieve. Alle inspanning van de leerkrachten was gericht op het stimuleren van de mogelijkheden van het kind en niet op het benadrukken wat het nog niet kan.
10. Hanteer trots en plezier als prestatie-indicatoren. Kinderen vinden leren en presteren leuk. Als de kinderen geen trots en plezier meer uitstraalden was dat voor de leerkracht een belangrijk signaal dat er iets mis was. Wij vroegen ons af: Zou het juiste klimaat om te presteren in organisaties ook niet zo eenvoudig gemeten kunnen worden?

Deze methodiek geeft veel mogelijkheden en inzichten om te vertalen naar andere situaties. Niet alleen scholen, maar ook organisaties die handvatten zoeken om een beter leerklimaat te ontwikkelen kunnen hier inspiratie uit opdoen.

© Marjan Hoogendijk

Wil je bespreken hoe dit zou kunnen werken in jouw situatie? Of wil je weten welke interessante leermethoden deze school nog meer hanteerde? Neem contact op voor een afspraak, of maak gebruik van de gratis veranderconsults. Je bent welkom!

Het bezoek aan deze school vond plaats tijdens de leerroute ‘Looking for the Grail’, georganiseerd door het VCK (Vlaams Centrum voor Kwaliteitszorg) in Antwerpen. De school die we bezochten was de Freinet-school De Loods in Gent. Zij hebben ons een kijkje in hun keuken gegund, en laten zien hoe je kinderen kunt leren leren met passie en plezier.